Düşünme Sanatı

Bazen okuma alışkanlığı olmayan, hayatının çoğunu internette algoritmalarla filtrelenmiş bilgilerden, tiraj için yarışan gazetelerden ve reyting için yanıp tutuşan televizyonlardan alan insanlardan çok şey bekliyoruz.

Aslında tüm içeriklerin amacı dikkat çekmek ve düşüncenizi şekillendirmek. Bunu bir komplo olarak söylemiyorum. İsteseniz de, istemeseniz de düşünceleriniz tükettiğiniz içeriğe göre şekilleniyor. Algoritmalar ve yarattıkları yankı odaları beyninizi hem fiziksel hem de kimyasal olarak değiştiriyor. Bir nevi, aldığınız içeriğin beyninizde yarattığı yeni yollar yavaş yavaş kasa dönüşüyor. Peki nasıl bunun dışına çıkabiliriz? Tabii ki yeni yankı odalarına kendimizi kaptırarak değil. Düşünmeyi öğrenerek.

İdeal olan bunu çocukluktan itibaren öğrenmek ama öğrenmenin yaşı yok.

1. Mental modelleri araştırın ve öğrenin

Beynimiz aslında bunu yapıyor. Dünyanın bilgisini kafamızda tutmaya çalışmıyoruz. Bunları mantıklı parçalara ayırarak, anlıyor ve saklıyoruz. Bilişsel psikoloji ve nöro bilimin gelişmesiyle de, birçok yöntem günlü hayatımızı, davranışlarımızı ve kararlarımızı çok daha iyi açıklıyor. Bunun gerekçelendirmeye, karar vermeye, eleştirel düşünceye kişisel hayatımıza etkisi oldukça fazla. Elbette her şeyi bilemezsiniz ama doğru sorularla hem safsatalardan büyük ölçüde kaçınabilir hem de gerçeğe en yakın bilgiye ulaşabilir ve kendi doğrunuzu şekillendirebilirsiniz. Bazı modeller/metotlar:

Tersini düşünme metodu(tam zıttını düşünerek akıl yürütme), teşvik metodu(teşvik ve ödül ile motivasyon), ilk prensip(konu hakkında düşünülen her varsayımı sorgulayarak sıfırdan çözüm üretme), Feynman metodu(bir konuyu en iyi şekilde anlamak için: seç, araştır, yaz, açıkla ve filtrele(arıt)).

Düşünsel metotları anladıkça, günlük hayatınızda da birçok yerde kullanıldıklarını göreceksiniz. Kendini Nasıl Tanırsın serisinde de aslında kısmen bu modeller üzerinden kendimize sorular soruyoruz. Daha sonra psikolojik manipulasyon serisinde de, düşünsel modellerin başka bir yüzünü göreceğiz.

2. Duygusal Zekanızı Geliştirin

Sevgi, sempati, kibarlık ve merhamet duygunuzu geliştirin. Bunu başarmanın en iyi yolu da empatiyi yani, başkalarının bakış açısını anlamayı en iyi şekilde geliştirmek.

Hayatta her şeyi yaşayarak öğrenemezsiniz. Bazen de, duyduklarımızdan, gördüklerimizden, okuduklarımızdan dersler almak gerekir. Empatiyi geliştirmenin en kolay ve etkili yollarından birisi roman okumak. Daha çok okudukça, daha çok karakterleri içselleştikçe; yaşamadığınız duyguları anlamanız da o kadar kolaylaşacak.

Aynı şekilde izlediğiniz film ve dizi karakterleri üzerinde düşünmek, kendinizi onların yerine koyarak düşünmek de, empati yeteneğinizi geliştirecektir. Empatinin olduğu yerde; düşmanlığın, nefretin, kıskançlığın barınması zor.

3. Yazın!

Kendini nasıl tanırsın serisinde de, defalarca yazdım. Yazmak önemli. Çünkü yazdıkça düşüncelerinizi daha iyi organize edebilir, zihninizi boşaltabilir ve düşüncelerinize dışardan bakabilirsiniz.

4. Karar vermeden önce düşünün!

Karar vermek de, mental modellerin bir parçası aslında. Vereceğiniz kararların size getirisi, sizin için avantaj ve dezavantajları, hedeflerinizle uyumu, değerlerinizle örtüşmesi gibi yeterli bilgi sahibi olmak da önemli. Elbette biraz risk faktörü ve şansa da yer bırakmak gerekiyor. Yine de, düşünülmüş, ardı arkası düşünülmüş kararlar hem sonuç olarak hem de kendi vicdanınız açısından en iyi kararlar olacaktır.

5. Felsefi Usturaları öğrenin

Bunun en büyük avantajı, önemsiz sorunlarla vakit kaybetmenizi engellemek; önemsiz sorunları kesip atmak. Örneğin:

• Hitchens’ın usturası: Delil olmadan iddia edilen şey, delil olmadan reddedilebilir.

Gereksiz tartışmaya girmenizi ve gereksiz vakit kaybını engeller. Dİğer usturaları da araştırın :)

6. Doğru bilgiye nasıl ulaşabileceğinizi öğrenin

Günümüz dünyasının belki de en zor olayı. Bilgi edindiğinizde birincil kaynaktan mı, bilgi nereden geliyor, duygularla ve önyargılarla mı yazılmış, siz de duygularla mı okuyorsunuz yoksa gerçekten objektif misiniz iyi düşünün.

7. Ekonominin Temellerini Öğrenin

Ekonomi, hayatımızın önemli bir parçası. Temellerini öğrenmek de, dünyayı ve günlük hayatımızı anlamanıza daha yardımcı olacaktır. Arz-talep nedir, teşvik nedir, kaldıraç nedir, takas nedir.. Oldukça temel.

Kıtlığa değil, refaha odaklanın.

Çocuklarınıza da ekonomiyi öğretin. Parayla iyi ilişki genelde çocukluktan başlıyor.

8. Felsefi değerleri öğrenin

Mantık, etik ve tarih.

Yeterli bilgi, doğru mantık ve sağlam etik değerler sizin amacınıza ulaşmanıza ve duygusal zekanızın gelişmesine yardımcı olacaktır. Çoğunluğa karşı olmanızın sorun olmadığını, aslında doğru olanı yaptığınızı da, size gösterecektir.

9. Bilişsel Önyargıları Öğrenin

Demirleme: Karar verirken, tek bir bilgiye takılıp kalmak. Fikri muhafazakarlık.

Kendine hizmet: kendi düşüncenin doğruluğuna gereğinden fazla inanmak ve bu varsayımla değerlendirme yapmak

Uygunluk: Beyninizde erişimi daha kolay olan anı ve bilgilere aşırı güvenmek. Bu bilgiler daha kolay erişilebildiği ve bilincinizde daha büyük bir yer kapladığı için birçok şyi yanlış değerlendirmenize, olabilecek olağandışı şeyleri, farklı bilgi ve düşünceleri yok saymanıza ya da gözden kaçırmanıza neden olabilir.

Halo etkisi: bir konu/nesne üzerinde oluşan negatif ya da pozitif izlenimin o ve benzeri olay/konu/nesne ile ilgili genellemelere neden olması. Aslında politikada buna çok rastlıyoruz. Bir parti üyesinin saçma bir sözü, ispatlanmış kirli ilişkilerinin tüm partiye mal edilmesi gibi. Aynı zamanda güzel maniulasyon malzemesi. (bunlar terörist!)

Onaylama: İnandığın ve düşündüğün şeyi onaylamak için, sadece onaylayacak kaynaklara bakma, kendini onaylayacak materyallere odaklanmak. (anlatmaya gerek yok. internetin olayı bu günümüzde

10. Tartışmayı öğrenin

TV’deki bağıran çağıran, saatlerce boş konuşan, birbirini dinlemeyen adamlara aldırmayın. Tartışmayı öğrenin. Tek yapmanız gereken, temel mantığı anlamak, tutarlı olmak, inandığınız ve düşündüğünüz şeyleri iyi bilmek ve araştırmak, duygularınızdan arınmak ve diğer görüş ve düşüncelere açık olmak.

Daha önemlisi, tartışmaya kazanmak amaçlı girmemek. Tartışma kazanılan bir şey değildir.

11. Sorularla merakınızı gösterin

Sokrates gibi sürekli sorular sorarak insanları kışkırtıp kendinizi öldürtmeyin ama insanlar ne düşünüyor diye sorun, onların tahminlerini, düşüncelerini dinleyin. Aktif öğrenme hem merakı daha da artırır hem de uyum ve sorun çözme yeteniğinizi geliştirir.

Tüm bu maddeler ve daha fazlası düşüncelerinizi bir temele oturtmanıza, daha özgür düşünmenize ve manipulasyonlara karşı da dayanıklı olmanıza yardımcı olacaktır.