Gecen hafta Alman Hükümetinin 2012 yilinda yayinladigi risk raporunu okudum ve bunu cevirip, yazmaya karar verdim. Raporu iki bölüm halinde podcast yaptim. Okumaya üsenenler dinleyebilirler. Zaten podcast isinde pek iyi degilim, asagida yazilanlari okudum.
Bununla ilgili yaziyi paylasana kadar da, haber olmus bile. Eksi sözlükte tartisilip duruyor.
Cok fazla anlamsiz komplo teorisi var. Bunlarla vakit kaybetmeye gerek yok. Biraz akademik arastirma ile Korona virüsünün beklenilen bir virus oldugunu görmek ve anlamak oldukca kolay.
Kasim 2002 yilinda ortaya cikan ve temmuz 2003’e kadar da devam eden Sars salgini bu kadar hizli yayilmadigi icin pek dikkatimizi cekmedi, ya da unuttuk.
DSÖ’nün verilerine gore Sars’in öldürücülügü genclerde %1in altinda, 25–44 yas arasi %6, 45–64 %15 ve 65 yas üstü %50. Ufak bir kiyas yaparsak influenza denilen grip diye gecistirdigimiz salginlar ise 65 yas üstünde %0.6 öldürücü. Elbette farkli kosullarda bu rakamlar degisiklik gösteriyor. Artiyor ya da azalabiliyor.
Sars virüsü 2002–2003 arasinda toplamda 8.096 hastada görülmüs ve 774 kisi ölmüs.
YIne Sars türevi MERS virüsü de, 2012 yilindan itibaren ölümlere yol acmis. Örnegin 2015 ortalarinda Güney Kore’de 186 hastadan 38’i ölmüs.
2016 yilinda sadece Ukrayna’da 319 kisi Sars yüzünden hayatini kaybetmis.
Bu iki virus de, bugünkü yeni cesit korona gibi daha cok temasla bulasiyor ve semptomlarin görülmesi 5 günden 14 güne kadar sürüyor. Yüksek ates ve öksürüge sebep oluyor.
Dogal olarak bircok salgin senaryosunda, filmde, Bill Gates, Hawking gibi insanlarin yillar once Corona vurgusu sürpriz degil.
Almanlarin raporu
Beklentiler,tanimlarla ve hastaligin karakteri ile basliyor. Daha sonra ise hastaligin önce saglik acisindan ardindan toplum ve devlet acisindan muhtemel sonuclarini iceriyor.
Örnegin:
Insanlar; Ölüm, hastalik ve yaralanma, yardim gereksinimi ve kayip vakalari olarak 4 acidan etkilenecegini
Cevrenin, büyük ölcüde etkilenmeyecegini
Toplumun, ekonomik ve sosyal olarak etkilenecegini
Manevi olarak da; psikolojik, kültürel, politik ve halk güvenligi ve düzeniyle ilgili ciktilarin olmasi öngörülmüs.
Pandeminin tanimini tekrar yapmaya gerek yok, Son bir haftada herkes ögrenmistir. Pandemiye neler yol acabilir oradan baslayalim.
Rapora gore:
· Hali hazirda bilinen hastaliklar. Tifus ve kizamik gibi
· Yüksek derecede bulasici ve patojenik Ebola, Lassa gibi virüslerin ithali, yani disaridan farkli yollarla tasinmasi.
· Bilinen virüslerin grip virusleri gibi
· Sars gibi yeni patojenlerin olusumu.
Bunlarda;
· Laboratuvar kazasi gibi dogal olmayan nedenlerle ortaya cikabilir. Örnegin, Sars’tan sonra ortaya cikan ufak vakalar ya da 1977deki Rus gribi gibi)
· Diger bir ihtimal gida santaji. Yani gida üreticilerinin santaj ve tehdit amacli gida dagitimi yoluyla virus yaymasi
· Son ihtimal de Bioterörizm. 2001’de ABD’de 5 senatörün ölmesine yol acan ve 17 kisiyi hasta eden Antrax Mektuplari gibi
Raporda neden yeni nesil Sars virüsü ya da corona türevi sectiklerini ise söyle acikliyor. HIV virüsü cinsel yolla bulastigi icin takip edilebilir ve uzun süren, yüksek maliyetli calismalar sonucunda büyük ölcüde kontrol altina alinmis durumda.
Domuz gribi ve kus gribi de ayni sekilde ve her türlü muhtemel mutasyon biliniyor. Korona’da ise hem bulasma yolu ve bulasiciligi cok fazla hem de cok cesit mutasyon ihtimali var. Nasil ortaya cikacagini tahmin etmek güc. Hayvandan, temastan, havadan bulasabilir. Bu nedenle vahsi hayvanlar yenilmemeli ve temastan da sakinilmali. Bu yapilsa bile günümüz üretim kosullarinda, özellikle domuz, tavuk, dana gibi ürünlerin toplu üretildigi tesislerindeki kosullar nedeniyle, hayvanlar yarasa gibi vahsilerle direk temasta olmasa bile onlarin pisligiyle ya da kiliyla, tügüyle etkilesebilir. Örnegin, hayvanin besini yoluyla hayvana; o hayvanin eti yoluyla da insane gecme ihtimali var. Bu sebeple de, yeni cesit korona virüsü beklenilen bir virüsmüs.
Yeni koronanin semptomlari, kendini gösterme süresi Sarsi le ayni; öldürücülük orani bu raporda %10 olarak öngörülmüs ve 65 yas üstü icin ise %50 fakat öldürmese bile kalici hasar birakiyor.
Korona’nin yayilmasi, Sars’ta oldugu ve bugün de gördümüz gibi daha cok temas yoluyla. Yüzeylerde uzun sure kalabiliyor. O yüzden metropollerde yayilma hizi digger yerlere gore daha hizli hesaplanmis. Ayrica bugün ispatlandigi üzere, havada da saatlerce kalabiliyor.
2012 tarihli bu rapora gore yeni korona’nin sarstan farki kisiden kisiye direk bulasmasi. Semptomik tedavisi olsa da, normal tedavisi mümkün degil.
Dolayisiyla en öncelikli önlem olarak hijyen, izolasyon, maske kullanimi, gözlük ve eldiven kullanimi gibi koruyucularin kullanilmasi önerilmis. Fakat bu önlemler alinsa bile risk ortadan kalkmiyor sadece azaliyor.
Virüsün en cok yayilacagi yer olarak toplu tasima, hastaneler, sik kullanilan ev arac gerecleri belirtilmis. Tabii ki, bu öngörüler daha özel mutasyonlar icin gecerli degil.
Virüsün Almanya’ya gelmesini bekledikleri tarih Nisan. Öngörüye göre Güney Asya’dan cikmasi beklenen virüs orada subatta patlayacak ve avrupadaki ilk vakalar nisanda olacak. Bu konuda da, yaklasik olarak tutturmuslar.
Virüsün kaynagini Güney Asya ve vahsi hayvan kökenli olarak öngörmüsler ve marketler, pazarlar araciligi ile insana bulasacagini, hayvanlar hasta olmadigi ve semptom göstermedigi icin de, yayildiktan sonra farkina varilacagini raporlamislar.
Dogal olarak evcil hayvanlar ve ciftlik hayvanlari da etkilenmeyecek,
Senaryoya göre, hasta olan kisi farkinda olmadigi ve semptom göstermedigi icin hayatina devam edecek. Belki ayni gün Avrupa’ya seyahat edecek ve virüsü buraya tasiyacak. Muhtemelen Almanya’nin kuzeyine. Bu öngörü de kismen dogru cikti. Virüs,Asyali degil ama italya temasli biri tarafindan ilk olarak Kuzey Ren Vestfalya eyaletinde görüldü ve Almanya’nin Kuzeyinde ve Batisinda vakalar patladi.
Diger bir ihtimal de, dönemin baslangici icin Almanya’ya dönen asyali ögrencilerin tasimasi. Cünkü Italya’nin yaptigi en büyük hatalardan birisi okullari kapattiktan sonra ögrencilerin evlerine gitmesiydi. Bu da virüsün tüm ülkeye daha hizli yayilmasina neden oldu. Türkiye de, ayni hatayi yapti. Hatta önlemler medyada sisirilirken, yurtdisi dahil, bircok seyahat devam etti. Umreciler, tatilciler, is gezileri.. hem yurtici hem yurtici bircok ucus iptal edilmedi. Iptal edilse bile, riskli bölgeler baz alindi. Tayvan’nin tespit ettigi 17 hastadan 9’unun Türkiye’den ucmus olmasi ve bunlarin 4’ünün direk olarak Türkiye’den cikmis olmasi süpriz degil.
Örnegin, Sars salgini oldugunda Hong Kong’ta otelde enfekte olan bir kisi 13 kisiyi enfekte etmis. Hastalik 1 ay icinde 27 ülkeye yayilmis.
En sevdigimiz ve merak ettigimiz soru: Bu is ne kadar sürecek?
Raporun öngörüsüne göre, asi bulunana, herkese saglanabilir duruma gelene ve yayilma durdurulana kadar gececek süre 3 yil. Fakat bugün bir sonraki baharda asinin kullanilabilir olacagi, ya da bazi ilaclarin tedavide ise yaradigi gibi haberler cikmakta.
Burada baska bir ayrinti daha var. Diyor ki, virus bu sure icinde mutasyona igrayacak. Bu da enfekte olan ve gecici bagisiklik kazanan kisinin, tekrar enfekte olmasina yol acacak. Buna bagli olarak da, 3 tane salgin dalgasi bekleniyor.
Ne zaman büyük bir etki bekleniyor?
3 yil boyunca, hareketliligin yogun oldugu yerlerde daha hizli yayilim ve vaka bekleniyor. Örnegin Berlin’de 3 yil sonunda beklenen vaka sayisi 250–300bin arasi. Bu hesap yapilirken, süper yayilim hesaplanmamis. Yani 1 kisi 3 kisiyi enfekte etmiyor.
Gecici bagisiklik kazananlar, karantina ve diger önlemlerle; süphelilerin ve pozitif cikanlarin izole edilmesi ile bu sayilar asagiya düsürülebilir, ciddi azalmalar görülebilir.
Önlemlerin basinda ise; Okul kapatma, etkinliklerinm iptali, kisisel hijyen geliyor.
Bu önlemlerin ise Almanya’da ölü sayisinin 10 ulasmasindan sonra alinacagi beklenilmis ve önlemlerin süresi en iyi sonuc almak icin 48 gün ile 408 gün arasi degisebilir denmis.
Raporda, nüfus 80 milyon olarak hesaplanmis. Hastaligin kulucka süresi 3 gün ve iyilesme süreci 13.5 gün. Hastanede bakima ihtiyac duyanlar icin iyilesme süresi 19 gün, yogun bakimdakiler icin 13.5 gün.
Hastaligi gecirenlerin gecici bagisiklik kazanacagi ve bunun 360 gün sürecegi, daha sonrasinda ise yeni mutasyon nedneiyle tekrar enfekte olabilecekleri söylenmis.
Buna göre ilk gün 10, 300 gün icinde 6 milyon; 520 günde 3 milyon ve 800 günde 2.3 milyon hasta bekleniyor.
Ilk dalgada yani 300 günde; %80nin hasta olmasi beklenirken bu oran diger iki dalgada %70 olarak ön görülmüs.
Peki karantina ve diger önlemler olmazsa durum ne?
Bu durumda da, ilk dalgada 29 milyon, ikinci dalgada 23 milyon ve 3.dalgada 26 milyon kisinin enfekte olmasi bekleniyor. 3 yil sonunda ise toplam 7.5 Milyon kisinin ölecegi tahmin edilmis.
Tabii ki, bu rakam disinda, yani direk olarak corona virüsünden ölenlerin disinda, hali hazirda yogun bakimda olan, agir hasta olan, bakima ihtiyac duyan yada farkli hastaliklar gösterip gerekli tedaviyi alamayan insanlar da ölecek. Bunun ölüm oranina etkisi ise %10
Bu noktada karantina ve diger kisitlamalara uymak büyük önem tasiyor. Cünkü zamanla tasiyicilarin sayisi dogal olarak azalacak ve enfekte olan insanlar bagisiklik kazanacak. Digerleri ise ölecek. Hastalik tavan yaptiktan sonra; sert önlemler sayesinde enfeksiyon hizi, yeni enfeksiyon sayisi düsecek. Burada toplu önlemler kadar, kisisel önlemler de büyük önem tasiyor.
Tüm bu kisisel iliskiler ve önlemlere ragmen devam eden sosyal hayat ise yeni vakalarin görülme süresini uzatacak. Bircok insan hastaneye yatmak zorunda kalacak, yine fazlasiyla insan yogun bakima ihtiyac duyacak. Almanya’da su an 100bin hastaya 29 yogun bakim yatagi ve 800 normal yatak düsüyor. Türkiye’de ise 100bin hastaya 46 yogun bakim yatagi düserken, 2.8 normal hasta yatagi düsüyor.
Almanya icin beklenen yogun bakima ihtiyac duyacak hasta sayisi ise 4 milyon. Diger ülkelerin yatak kapasiteleri cok daha düsük. Bu nedenle de tüm cabalar hastaligi ve yogunlugu zamana yaymak. Yoksa simdiye kadar anlattigimiz nedenlerden dolayi hastaligi durdurmak zaten söz konusu degil.
Raporda da belirttigi gibi hastane kapasiteleri asilacak, bugün Italya’da oldugu gibi kimin ölüp kimin ölmeyecegine karar vermek gibi büyük bir vicdani yük olusacak.
Ilk dalgada önlem alinmaz ve ikincide alinirsa ne olur?
Bu durumda da ilk dalgada 19 milyon, ikinci dalgada 6.5 milyon, 3.dalgada ise 3.3 milyon kisi öngörülüyor.
Ayrica pandemic riskinin artik hayatimizin bir parcasi olacagi ve tekrar tekrar ortaya cikacagi bekleniyor. Sadece ne zaman ve nasil olacagi bilinmiyor. Virüsün, hareketlilik ve semptom gösterdigi sure nedeniyle vaka görülmeden tespit edilme sansi yok.
bahadirhancicek 
Leave a comment